کتیبه از زنده یاد مهدی اخوان ثالث (م. امید)

 

گروهی خسته و در زنجیر ندایی امید بخش می شنوند که بشارت دست یافتن به راز پنهان را می دهد.  زندگی برایشان  مفهمومی دیگر می یابد و با غلبه بر خستگی و نا امیدی به تلاشی غول آسا دست می زنند. سنگی، صخره ای غول آسا را جابجا می کنند تا به رمز و راز زندگی پی برده و مفهوم بودن خویش را در یابند. اما آنچه که می یابند تنها پوچی و بیهودگی سهمگین تری از قبل می باشد. کتیبه دایره پوچی است که در انتها دوباره بسته می شود.

  - کتیبه اخوان ثالث بی شک از برجسته ترین شعر های معاصر فارسی است که به نوعی ادامه اشعار فلسفی خیام، یعنی تلاشی ناامیدانه اما انسانی برای معنی بخشیدن به عبث بودن «هستی» می باشد.

  - کتیبه اخوان ثالث بی شک یکی از پر تصویر ترین و سینمایی ترین اشعار معاصر فارسی است.

  - اما کتیبه شعر پیچیده تری از بازتاب افسانه سیزیف است. اگر سیزیف بار بیهودگی خویش را به صورت فردی بر دوش دارد زنجیریان کتیبه به تلاشی جمعی دست می زنند و اینگونه  شعر از فضای سنگین خدایگونه و اساطیری سیزیف فاصله می گیرد. در این تلاش جمعی و «ارتباط با دیگری» کتیبه بعد دیگری به «موقعیت» موجود می بخشد. در ارتباط با دیگران است که انسان زاییده می شود. پس این جا عشق و محبت و امید وکینه و نفرین نیز آهنگ های پنهانی هستند که در زیر ملودی آشکار بیهودگی نواخته می شوند.

  - کتیبه اخوان بازتاب سرکوب دوران پس از کودتای 28 مرداد و بی سرانجامی جبش ملی شدن صنعت نفت هم است واینگونه کارکرد احساسی تاریخ معاصر کشور ما و بسیاری از کشورهای موسوم به جهان سوم نیزپس می تواند باشد.

 

 

کتیبه

فتاده تخته سنگ آنسوی تر, انگار کوهی بود.

و ما اینسو نشسته, خسته انبوهی.

زن و مرد و جوان و پیر,

همه با یکدیگر پیوسته, لیک از پای,

و با زنجیر.

اگر دل می کشیدت سوی دلخواهی

بسویش می توانستی خزیدن, لیک تا آنجا که رخصت بود

(تا زنجیر.)

ندانستیم

ندائی بود در رؤیای خوف و خستگی هامان,

و یا آوایی از جایی, کجا؟ هرگز نپرسیدیم.

چنین می گفت:

ـ «فتاده تخته سنگ آنسوی, وز پیشینیان پیری

بر او رازی نوشته است, هر کس طاق هر کس جفت . . .»

چنین می گفت چندین بار

صدا, وآنگاه چون موجی که بگریزد ز خود در خامشی

(می خفت.)

و ما چیزی نمی گفتیم.

و ما تا مدتی چیزی نمی گفتیم.

پس از آن نیز تنها در نگه مان بود اگر گاهی

گروهی شک و پرسش ایستاده بود.

و دیگر سیل و خیل خستگی بود و فراموشی.

و حتی در نگه مان نیز خاموشی.

و تخته سنگ آنسو اوفتاده بود.

شبی که لعنت از مهتاب می بارید,

و پاهامان ورم می کرد و می خارید,

یکی از ما که زنجیرش کمی سنگینتر از ما بود, لعنت کرد

(گوشش را و نالان گفت: «باید رفت»)

و ما با خستگی گفتیم: «لعنت بیش بادا گوشمان را چشممان

(را نیز, باید رفت»)

و رفتیم و خزان رفتیم تا جایی که تخته سنگ آنجا بود.

یکی از ما که زنجیرش رهاتر بود, بالا رفت, آنگه خواند:

ـ «کسی راز مرا داند

که از اینرو به آنرویم بگرداند.»

و ما با لذتی بیگانه این راز غبارآلود را مثل دعایی زیر لب

(تکرار می کردیم.)

و شب شط جلیلی بود ر مهتاب.

هلا, یک . . . دو . . . سه . . . دیگر بار

هلا, یک, دو, سه, دیگر بار.

عرقریزان, عزا, دشنام ـ گاهی گریه هم کردیم.

هلا, یک, دو, سه, زین سان بارها بسیار.

چه سنگین بود اما سخت شیرین بود پیروزی.

و ما با آشناتر لذتی, هم خسته هم خوشحال,

ز شوق و شور مالامال.

یکی از ما که زنجیرش سبکتر بود,

به جهد ما درودی گفت و بالا رفت.

خط پوشیده را از خاک و گل بسترد و با خود خواند

(و ما بیتاب)

لبش را با زبان تر کرد (ما نیز آنچنان کردیم)

و ساکت ماند.

نگاهی کرد سوی ما و ساکتت ماند.

دوباره خواند, خیره ماند, پنداری زبانش مرد.

نگاهش را ربوده بود ناپیدای دوری, ما خروشیدیم:

ـ «بخوان!» او همچنان خاموش.

ـ «برای ما بخوان!» خیره بما ساکت نگا می کرد.

پس از لختی

در اثنایی که زنجیرش صدا می کرد,

فرود آمد. گرفتیمش که پنداری که می افتاد.

نشاندیمش.

بدست ما و دست خویش لعنت کرد.

ـ «چه خواندی, هان؟»

(مکید آب دهانش را و گفت آرام:)

ـ «نوشته بود

همان,

کسی راز مرا داند,

که ار اینرو به آنرویم بگرداند.»

نشستیم

و

به مهتاب و شب روشن نگه کردیم.

و شب شط علیلی بود.

Inscription

by
Mehdi Akhavan-Sales

translated
by
Ahmad Karimi-Hakkak

The stone lay there like a mountain
and we sat here a weary bunch
women, men, young, old
all linked together
at the ankles, by a chain.


You could crawl to whomever your heart desired
as far as you could drag your chain.


We did not know, nor did we ask
was it a voice in our nightmare and weariness
or else, a herald from an unknown corner,
it spoke:


"The stone lying there holds a secret
inscribed on it by wise men of old."
Thus spoke the voice over and again
and, as a wave recoiling on itself
retreated in the dark
and we said nothing
and for some time we said nothing.


Afterwards, only in our looks
many doubts and queries spoke out
then nothing but the ambush of weariness, oblivion
and silence, even in our looks
and the stone lying there.


One night, moonlight pouring damnation on us
and our swollen feet itching
one of us, whose chain was the heaviest
damned his ears and groaned: "I must go"
and we said, fatigued: "Damn our ears
damn our eyes, we must go."
and we crawled up to where the stone lay one of us, whose chain was looser

      climbed up and read:


"He shall know my secret
who turns me over!"


With a singular joy we repeated this dusty secret
under our breath as if it were a prayer
and the night was a glorious stream filled with moonlight.


One...two...three...heave-ho!
One...two...three...once more!
sweating sad, cursing, at times even crying
again...one...two...three...thus many times
hard was our task, sweet our victory
tired but happy, we felt a familiar joy
soaring with delight and ecstasy.


One of us, whose chain was lighter
saluted all, then climbed the stone
wiped the dirt-caked inscription and mouthed the words
(we were impatient)
wetted his lips (and we did the same)
and remained silent
cast a glance at us and remained silent
read again, his eyes fixed, his tongue dead
his gaze drifting over a far away unknown


      we yelled to him"


"Read!" he was speechless
"Read it to us!" he stared at us in silence
after a time
he climbed down, his chain clanking
we held him up, lifeless as he was
we sat him down
he cursed our hands and his
"What did you read? huh?"
He swallowed and said faintly:
"The same was written:


"He shall know my secret
who turns me over!"


We sat
and
stared at the moon and the bright night
and the night was a sickly stream.

روز معلم گرامی باد!

یادبگیر ساده‌ترین چیزها را

برای آنان که بخواهند یاد بگیرند

هرگز دیر نیست.

الفبا را یاد بگیر! کافی نیست، اما

آن را یاد بگیر! مگذار دلسردت کنند!

دست به کار شو! تو همه چیز را باید بدانی.

تو باید هدایتگری را به دست گیری.

ای آن که در تبعیدی یاد بگیر!

ای آن که در زندانی یاد بگیر!

ای زنی که در خانه نشسته‌ای یاد بگیر!

ای انسان شصت‌ساله یاد بگیر!

تو باید هدایتگری را به دست گیری.

ای آن که بی‌خانمانی، درپی درس و مدرسه باش!

ای آن که از سرما می‌لرزی، چیزی بیاموز!

ای آن که گرسنگی می‌کشی، کتابی به دست گیر! این، خودسلاحی است.

تو باید هدایتگری را به دست گیری.

ای دوست، از پرسیدن شرم مکن!

مگذار که با زور پذیرنده‌ات کنند.

خود به دنبالش بگرد.

آن چه را خود نیاموخته‌ای!

انگار کن که نمی‌دانی.

صورت حسابت را خودت جمع بزن!

این تویی که باید آن را بپردازی‌اش!

روی هر رقمی انگشت بگذار

وبپرس: این برای چیست؟

......

 قسمتی از شعر در ستایش آموختن  - برتولت برشت



روز معلم، روز زحمتکش ترین و شریف ترین فرزندان
  خاک پاک گرامی باد!!!

اول ماه مه، روز جهانی کارگر!

در میان سالگردهای موجود شاید کمتر روزی باشد که دارای چنین درجه ای ازتاثیر گذاری برتاریخ اخیر مدرن بشری باشد.
هر چند روز کارگر یا اول ماه مه اکنون دیگر پیرسالخورده ای است ولی هنوزهمچنان سرشار نیروی جوانی است.

بی شک از آن دورانی که کارگران گرسنه و ژنده پوش اروپا در این روز به بهانه گردش و پیک نیک مخفیانه  دو رهم جمع می شدند سالهای دور و درازی گذشته است. اهمیت و نقش کارگر صنعتی در جامعه نسبت به قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تغییرات کمی و کیفی بسیار داشته است و پا به پای آن طبعا نقش اول ماه مه نیز تغییر یافته است.

در کشور ما شاید کاربرد این روز از سویی برای پایدار ساختن ذهنیت کارگر دست مزدی در مهاجران نسل اول و حتی نسل دوم روستایی در شهر که هنوزتمام و کمال به کارگر صنعتی تبدیل نشده اند می باشد. از سوی دیگر این روز شاید محملی برای خودآگاهی و سازماندهی یافتن فقرا به طور کلی و طبقات پایین شهری و حاشیه نشین نیز باشد.

در شرایطی که اول ماه مه در کشورهای اروپایی به جشنی نیمه دولتی تبدیل شده است باید گفت که (خوشبختانه) در کشور ما این روز هنوز روز مردم و سازمان های خارج از حیطه قدرت است.

خوشبختانه به یمن اینترنت و وبلاگ ها و نشریات آنلاین امکان کسب اطلاعات در باره این روز و تاریخچه و وضعیت امروز آن برای هر کس به آسانی میسر است. پس اجازه بدهید من بی سواد بیشتر از این لفتش ندهم و فقط بگویم:

 

اول ماه مه،‌ روز جهانی کارگر بر همگی و

بخصوص زحمتکشان شریف مملکت امان مبارک

 باشه!

 با آرزوی جهانی عادلانه تر وامید به اینکه زیبایی ها جای زشتی ها و شادی جای، درد عقل جای حماقت و عشق جای نفرت را در جهان ما بگیرد.

جذام

با اینکه می دانستم که بیماری اش واگیر نیست، با اینکه احتیاجی به تظاهر به خوشمزه بودن آبگوشت نبود، ولی غذا خوردن در خانه اشان کوفت ام شد. از یک طرف آن خانه ساده و فقیرانه که از تمیزی برق می زد و از طرف دیگر قیافه های نیمه خورده شده یکی از زن ها. ولی بیشتر از همه این ها آگاهی به اینکه در آن خانه جذام وجود دارد بود که اینچنین آشفته ام کرده بود.

با مخلوطی از ترس و عذاب وجدان و احساس گناه ناهار را مهمان اشان بودم.

 

جذام از قدیمی ترین بیماری های چرکی شناخته شده است که بخصوص در هند و آسیای میانه منتشر بوده است. جذام اولین بار در هند در قرن ششم قبل از میلاد در کتاب های قدیمی پزشکی توصیف شده است.

ولی جذام در حقیقت بیشتر از یک بیماری است. جذام تبلور وحشت ها  و و هراس های ریشه ای ما است. جذام با خوردنما و چهره ما در حقیقت به هویت وجودی ما هجوم می آورد.

در اجتماع نیز جذام هویت ما را تخریب و به انزوا و تنهایی محکوم می کند. روزی که بیمار از بیماری خویش خبردار می شود می داند که دیگر دوران  «انسانی چون دیگران بودن» به سر رسیده است.

هر چند جذام با گرفتن امکان کار و زندگی عادی از بیمار او را فقیر می کند و به قعر پایین ترین گروهای اجتماع می راند، ولی جذام در حقیقت خود بیمارای فقرا است. معمولا در محروم ترین نقاط روستا نشین دیده می شود.

ولی جذام امروزه در حقیقت تنها بیماری ساده قابل مداوایی شده است و مبتلایان به آن می توانند پس از مداوا دوباره به دامن اجتماع برگشته و زندگی عادی خود را از سر بگیرند. اما آن ترس های باستانی موجود در ما مانع از آن می شود که ما به ندای عقل و علم گوش بدهیم و با این بیماری نیز همچون دیگر بیماری ها رفتار کنیم و بنابراین جذامی همچنان سمبل مطرود بودن و نکبت و جذام به مفهوم آفتی آسمانی و کفاره گناهان و عقوبت الهی در فرهنگ و ادبیات ما باقی می ماند.

طبیعی است که بیمار مداوا شده نیز با چنین پیشزمینه فرهنگی در ذهن اجتماع،  دوری گزیدن و انزوا را به تحقیر مداوم و مورد لعن و نفرت روزانه واقع شدن ترجیح داده و از زندگی اجتماع دوری می کند.

من چندی پیش بنا به مقتضای شغلی دهی کوچک را در مهاباد ملاقات کردم که محل استقرار این مطرودان بی گناه بود، که از سویی قربانی بیماری و از سوی دیگر قربانی بی رحمی اجتماع  و عدم توانایی انسان ها برای غلبه بر ترس هایشان و منطقی فکر کردن هستند، شده اند.

این بیچاره ها در این دهکده همچون زندانی زندگی می کنند. اجازه و امکان کار کردن ندارند و علیرغم سعه صدر و غرور به مرور زمان به گدا تبدیل می شوند. مبلغ بسیار اندک و خنده داری دولت به آن ها می دهد و دیگر چشم اشان به دستان افراد نیکوکار است تا بلکه به زندگی پر از محرومیت و فقر اشان رونق اندکی بدهد.

تعریف می کردند که حتی وقتی برای خرید به شهر می روند نه لب به آب می زنند و نه لب به غذا، تنها برای اینکه احساس مردم عادی را جریحه دار نکنند و آن ها را بر علیعه خویش نشورانند، در حالی که طفلکی ها هیچ خطری برای دیگران ندارند. و این طوری حتی اگر تمام روز هم برای کاری اداری و یا خرید در شهر باشند باز هم گرسنه و تشنه به خانه و زندان خود بر می گردند....

دوست داشتم تا می توانستم اطلاعات بیشتری در باره زندگی اشان بدست بیاورم! کسی چیزی می داند؟؟ هر چیز که باشد!